Rzeka Ścinawka jest najdłuższym i największym lewobrzeżnym dopływem Nysy Kłodzkiej. Jest jedyną rzeką w Sudetach, której górny i dolny bieg znajduje się w Polsce, a środkowy w Republice Czeskiej. Charakter rzeki najlepiej określają nazwy: niemiecka (Steine) i czeska (Stanava), co oznacza rzekę płynącą wzdłuż skalnych urwisk.

Dane hydrograficzne:

• długość koryta - 62 km,
• powierzchnia zlewni - 544 km,
• przepływ przy ujściu: średni
• woda stuletnia
• położenie źródeł i ujścia (współrzędne geograficzne i wysokość n.p.m.)"
• źródła:
  • - 50041'12" N - ujście: - 50028'13" N
  • - 16017'40" E - 16039'23" E
  • - 718 m - 275 m
• średni spadek rzeki - 0,73%
• krętość koryta rzeki - 1,63

Opis hydrograficzno-krajoznawczy

Umownie bieg rzeki dzielimy na trzy odcinki przedzielone granicą państwową polsko-czeską: górny, środkowy i dolny.

Odcinek górny ma długość 17 km i znajduje się w całości na ziemi wałbrzyskiej, która do końca XIV w. wchodziła w skład ostatniego suwerennego piastowskiego księstwa świdnicko-jaworskiego.

Pierwsze źródlane wysięki wody występują poniżej szutrowej drogi leśnej ok. 150 m. od niebieskiego szlaku turystycznego, na płd.-zach. stoku wzniesienia Borowa (853 m) - kulminacji masywu Gór Czarnych i całego pasma Gór Wałbrzyskich. Od źródeł rzeka zmierza podmokłym lasem mieszanym w kierunku płd.-zach. do przysiółka Kamionka koło Rybnicy Leśnej. Znajduje się tu najlepiej zachowane w Sudetach tzw. kolano kaptażowe. Płynąca w odległości ok. 500 m rzeka Rybna z Przełęczy Trzech Dolin przed wieloma laty spowodowała przechwycenie (bifurkacje) wód Ścinawki i nastąpiła zmiana przebiegu kierunku wód obu potoków. Dalej Ścinawka płynie przez rozległe łąki w kierunku zachodnim i przez wieś Unisław Śląski. Za nią rzeka zmienia nurt na południowy. Zaczyna się tu jeden z najlepiej wykształconych w Sudetach przełomów. Rzeka dzieli Góry Kamienne na masywy Lesistej i Stożka Wielkiego. Wysokość stoków dochodzi do 300 m, a długość przełomu wynosi 4 km. Rzekę zasila tu największy dopływ górnego odcinka - potok Sokołowiecz Przełęczy Trzech Dolin długości 4,5 km. Za wsią Kowalowa rzeka zostawia po prawej stronie Starówkę Mieroszowa z ciekawym rynkiem i bogato wyposażonym kościołem późnogotyckim pw. św. Michała Archanioła i przyjmuje generalny kierunek płd.-wsch. w tzw. Obniżeniu Mieroszowskim. Poniżej miasta aż do samej granicy państwa towarzyszą jej nurtowi urwiste ściany skalne. Ścinawka przekracza granice za wsią Golińsk na warstwicy 446 m, przy słupku granicznym 225/5, tzn. 250 m od granicznego przejścia drogowego Golińsk - Starostin. Wpływające na teren Czech wody są uzdatniane oczyszczalnią w Golińsku.

Odcinek środkowy mierzy 18 km i przebiega w całości przez terytorium Republiki Czeskiej w powiecie nachodskim nazywanym tu bromowskim wybieżkiem. Ziemie te były zarządzane od średniowiecza przez opactwo benedyktyńskie w Broumowie. Znajduje się tu ważny węzeł kolejowy w Mezimesti oraz największa miejscowość nad Ścinawka miasteczko Broumov (9 tys. mieszkańców, do 1962 r. siedziba powiatu), znane nie tylko z dużych zakładów bawełnianych VE6A założonych w XIX w. przez W. Schrolla czy znakomitego piwa Opat warzonego tu od średniowiecza w dzielnicy OlivStfn, ale przede wszystkim z zabytkowej Starówki oraz monumentalnego zespołu klasztornego wznoszącego się 50 m nad prawym brzegiem rzeki. Warto dodać, że w samym mieście jest aż pięć kościołów, w tym perełka budownictwa sakralnego - najstarszy w całej republice drewniany kościół pw. NMP. Miejscowościami leżącymi nad rzeką w tym odcinku są: przysiółek Starostin, miasto Mezimesti, wieś Hyncice, Broumov z przedmieściem Olivśtfn oraz przygraniczne Otovice. Urwiste brzegi skalne towarzyszą Ścinawce od granicy państwowej aż do samego Broumova. Przed opuszczeniem Czech wody rzeki uzdatniane są w przygranicznej oczyszczalni.

Rzeka przekracza granicę na wys. 385 m, przy słupku granicznym 188/20, tzn. ok. 150 m od przejścia granicznego Otovice - Tłumaczów. Największym dopływem środkowego odcinka jest Hermankovicky potok, długości 5,5 km wypływający z Gór Suchych poniżej granicznego wzniesienia Słodna (790 m).

Odcinek dolny jest najdłuższy, bo ma 27 km i przebiega w całości przez powiat kłodzki. Ziemia ta aż do połowy XVIII w. była związana z Królestwem Czeskim, jedynie w średniowieczu była przez kilkanaście lat terenem spornym pomiędzy książętami piastowskimi a koroną czeską. Powołane przez króla czeskiego Jerzego z Podiebradów tak zwane Hrabstwo Kłodzkie posiadało znaczną autonomię i pozostało nim formalnie oraz zwyczajowo w rękach pruskich, a później niemieckich aż do końca II wojny światowej.

Zdecydowaną część tego odcinka stanowi szeroka dolina dzieląca wzgórza: Ścinawskie od Włodzickich, a nosząca nazwę Obniżenia Ścinawki. Zaczyna się ono niewielkim przełomem długości 1,5 km w pobliżu Tłumaczowa, a kończy się za Gorzuchowem we właściwej Kotlinie Kłodzkiej. Rzeka odwiedza miejscowości: przygraniczny Tłumaczów i najdłuższy ciąg osad wiejskich: Ścinawka Górna, Średnia l Dolna, Gorzucnów, Bierkowice, Gołogłowy i ostatnia Ścinawica.

Największą miejscowością tego odcinka jest Ścinawka Średnia, wieś o charakterze osady przemysłowej. Znajduje się tu ważny kiedyś węzeł kolejowy, zakłady przemysłowe i nieczynna elektrownia kolejowa. Warto dodać, że do roku 1945 doliną rzeki kursowały pociągi osobowe z Wałbrzycha do Kłodzka przez Mieroszów, Broumov i Tłumaczów z pominięciem Nowej Rudy, krótszą o 15 km niż obecna trasą. Na terenie właściwej Kotliny Kłodzkiej w pobliżu Gołogłów rzeka utworzyła rozległą terasę, na której wydobywane są znakomitej jakości kruszywa naturalne.

Rzeka kończy bieg w nurtach Nysy Kłodzkiej w odległości 38 km od źródeł w linii prostej, na wysokości 275 m n.p.m., pomiędzy wsiami Ścinawica i Ławica 3,5 km na płn. od kłodzkiej Starówki. Największymi dopływami odcinka są lewobrzeżne: Śonovsky Potok (8,2 km) i Włodzica (20 km) mające swe źródła po obu stronach granicy państwowej w Górach Suchych.

Tadeusz Koguciuk

Za https://gosciniec.pttk.pl/13_2003/index.php?co=010